خواص گل همیشه بهار یا کالاندولا؛ ۱۱ خاصیت درمانی و نحوه مصرف آن

احتمالا تا به حال گل‌های زیبای همیشه‌ بهار با رنگ نارنجی روشن را دیده‌اید. ولی آیا می‌دانستید که بعضی از گونه‌های خاص گل همیشه بهار یا کالاندولا، خواص درمانی زیادی برای سلامتی بدن دارند؟ خواص گل همیشه بهار برای درمان بیماری های پوستی، درمان التهاب و بهبود اسپاسم عضلانی بسیار مفید است. در این مقاله شما را با خواص گل همیشه بهار، نحوه مصرف و عوارض جانبی احتمالی آن آشنا کنیم.

یکی از گونه‌های خاص گل همیشه بهار گیاهی است با نام علمی Calendula officinalis که معمولا به طور خلاصه کالاندولا نامیده می‌شود. این گیاه هزارساله، برای تهیه‌ی انواع ضمادهای گیاهی، دمنوش‌، رنگ‌دهنده و درمان‌های موضعی و مصارف دارویی گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در حالی که نوع دیگری از گل همیشه بهار با نام علمی tagets معمولا در باغ‌ها به‌منظور دور کردن حشرات، افزودن رنگ‌های جذاب و ایجاد عطر خوشایند کاشته می‌شود، کالاندولا یک گونه‌ی دیگر از گل همیشه بهار است که به‌عنوان داروی ضدالتهاب، ضد اسپاسم و ضد قارچ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبق گزارش منتشر شده در مجله‌ی Pharmacognosy Review، بیش از ۲۰۰ فرمول دارویی و محصول تجاری مختلف، حاوی عصاره‌ی گل همیشه بهار از نوع کالاندولاست. در ادامه‌ی این مقاله، کلمه‌ی گل همیشه بهار را به‌جای نام اختصاصی این گونه از گیاه، استفاده می‌کنیم.

از خواص گل همیشه بهار می‌توان به درمان مشکلات مختلفی اشاره کرد؛ ازجمله انواع بثورات جلدی، آلرژی، اگزما، درماتیت، ورم و التهاب ناشی از گرفتگی عضلات، آسیب‌های عضلانی و رگ‌به‌رگ شدن، التهاب چشم و خارش ناشی از التهاب ملتحمه یا کنژنکتیویت، عفونت های قارچی شامل بیماری‌ای به نام پای ورزشکاران (athlete’s foot)، قارچ کاندیدا، عفونت‌ گوش و درماتوفیتوز یا قارچ پوستی.

موارد استفاده و ترکیبات شیمیایی گل همیشه بهار

گل همیشه بهار گل‌های کوچک و پر از گلبرگی هستند که به رنگ‌های نارنجی و زرد رشد می‌کند. این گلبرگ‌ها را بعد از چیدن، خشک می‌کنند و برای مصارف دارویی گوناگون به‌کار می‌برند. انواع مختلفی از گل همیشه بهار در سراسر دنیا رشد می‌کند ولی نوع کالاندولا، خواص دارویی بسیار بیشتری نسبت به سایر انواع دارد. این گل، بومی کشور مصر و بخش‌هایی از مدیترانه است ولی امروزه در همه‌ی قاره‌ها رشد می‌کند و معمولا در ماه‌های گرم‌تر سال، گل می‌دهد.

تحقیقات گیاه‌شناسان نشان می‌دهد که گل همیشه بهار از نوع کالاندولا، حاوی عناصر فعال متعددی ازجمله انواع آنتی اکسیدان ها و روغن‌های فرار است. بوی قوی و رنگ روشن این گل به‌خاطر وجود همین عناصر است که باعث دفع بعضی از انواع قارچ‌ها، حشرات و آفات می‌شود. همچنین گردش خون را بهبود می‌بخشد و التهاب را کنترل می‌‌کند.

خواص گل همیشه بهار

به دلیل وجود آنتی‌اکسیدان‌ها، گل همیشه بهار خواص دیگری هم دارد ازجمله:

۱. درمان‌های پوستی خانگی

ضماد تهیه شده از گل همیشه بهار را می‌توانید برای التیام بخشیدن به آفتاب سوختگی‌ پوست ، زگیل، جای نیش حشرات و آکنه استفاده کنید. همچنین برای التیام زخم‌ها و خشکی پوست و تاول‌ها، نیز مفید است.

۲. بهبود عملکرد دستگاه گوارش با دمنوش گل همیشه بهار

دمنوش تهیه شده از گل همیشه بهار برای کاهش علائم ایجاد شده بر اثر بیماری‌های روده‌ی التهابی یا کولیت مفید است. دمنوش گل همیشه بهار، برای درمان ورم معده، رفلاکس معده و زخم معده و همچنین کاهش معده درد و دردهای قاعدگی کاربرد دارد.

۳. تقویت سیستم ایمنی بدن

استفاده از قطره یا عصاره‌ی گل همیشه بهار برای کنترل علائمی مثل سرفه، گلودرد و تب بسیار مؤثر است.

۴. درمان عفونت‌های چشم، پوست و اندام‌های تناسلی

پماد تهیه شده از گل همیشه بهار مدت‌های مدیدی است که به‌عنوان درمانی برای عفونت‌های قارچی دستگاه تناسلی، عفونت‌ چشم، دهان، پوست و همچنین کاهش علائم هموروئید و شقاق مقعدی و از بین بردن قارچ کاندیدا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برخی از اجزای فعال موجود در گل همیشه بهار که باعث ایجاد این خواص بی‌نظیر در گل همیشه بهار می‌شود عبارت‌اند از:

فیتواسترول‌هایی که با نام کالندولین شناخته می‌شوند؛

اسید کالندیک؛

پلی‌ساکاریدها؛

اسید لینولئیک؛

کاروتنوئیدها؛

فلاونوئید یا زردینه؛

تری‌ترپن‌ها ازجمله تری‌ترپنوئید؛

توکوفرول‌ها؛

اولئانولیک اسید.

۵. کاهش التهاب و آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد

عصاره‌ی تهیه شده از گل همیشه بهار، میزان پروتئین واکنشی سی (C-reactive protein) و سیتوکین را در بدن کاهش می‌دهد و سلول‌ها را در مقابل آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد، حفاظت می‌کند. رادیکال آزاد یکی از مهم‌ترین عوامل زوال سلولی و پیری است. کالاندولا نه‌تنها آسیب‌های اکسیدکننده‌ی رادیکال‌های آزاد -که بر بافت‌های حساس بدن ازجمله چشم تأثیر می‌گذارند- را کنترل می‌کند بلکه با عفونت‌های پوست، عفونت‌های دستگاه تناسلی و دستگاه گوارش نیز که ناشی از ویروس‌ها و باکتری‌هاست، مقابله می‌کند.

علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که گل همیشه بهار می‌تواند از رشد باکتری در زخم‌ها جلوگیری کند و حتی می‌تواند علائم مرتبط با شیمی درمانی و انواع درمان‌های مرتبط با سرطان را کاهش دهد.

۶. کاهش قرمزی چشم و التهاب ملتحمه

با توجه به نتایج حاصل از آزمایش‌های حیوانی، عصاره‌ی کالاندولا می‌تواند التهاب ملتحمه (کنژنکتیویت) و سایر مشکلات التهابی مزمن چشم را درمان کند. ثابت شده است که این عصاره، خواص ضدباکتریایی، ضدویروسی، و ضدقارچی دارد و سیستم دفاعی بدن را تحریک می‌کند. این ویژگی‌ها نه‌تنها التهاب چشم را کاهش می‌دهد بلکه با حفاظت‌ از بافت‌های حساس چشم در مقابل تأثیرات مخرب اشعه‌ی UV، موجب حفاظت از قدرت بینایی می‌شود. همچنین از آسیب‌های ناشی از اکسیدکننده‌ها پیشگیری می‌کند و روند زوال و پیری در چشم را به تأخیر می‌اندازد.

۷. دارای خواص ضدعفونی‌کننده

یکی از کاربردهای قطره‌های حاوی عصاره‌ی گل همیشه بهار که بارها در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است، استعمال آن در مجرای گوش برای درمان عفونت‌های باکتریایی گوش است که باعث کاهش درد در گوش می‌شود. ثابت شده است که استفاده از این قطره حتی گاهی بدون استفاده از هیچ‌گونه آنتی بیوتیکی می‌تواند ورم و التهاب گوش داخلی را در عرض دو روز بعد از استفاده کاهش دهد .

به دلیل داشتن خاصیت ضدقارچی، گل همیشه بهار می‌تواند برای درمان واژینیت یا عفونت واژن و همین‌طور تیناکروریس‌ (نوعی عفونت قارچی در کشاله ران) مورد استفاده قرار بگیرد. استعمال پماد یا کرم حاوی عصاره‌ی گل همیشه بهار در ناحیه‌ی تناسلی و کشاله ران می‌تواند در عرض ۴ هفته علائم این بیماری‌ها را کاهش دهد که شامل کاهش درد و خارش و سوزش و خشکی پوست است.

۸. درمان زخم، سوختگی و راش (بثورات موقتی پوست)

از زمان‌های قدیم و حتی امروزه، یکی از پرکاربردترین و شناخته‌شده‌ترین موارد استفاده از گل همیشه بهار، استعمال آن روی پوست‌ تحریک‌شده و آسیب‌دیده است. از این گل برای کاهش خارش، قرمزی و التهاب، خشکی و ورم استفاده می‌کنند.

تحقیقات، ثابت کرده است که گل همیشه بهار قابلیت بهبود رشد بافت‌های جدید و سالم را دارد، گردش خون را در ناحیه‌ی آسیب‌دیده افزایش می‌دهد، تولید کلاژن را تقویت می‌کند که همه‌ی این عوامل باعث استحکام پوست، آبرسانی به پوست‌های خشک و افزایش سرعت ترمیم پوست به‌دنبال آسیب‌دیدگی‌ها و جراحی‌ها می‌شود.

قابلیت گل همیشه بهار برای کمک به درمان زخم‌ها، به دلیل تحریک تولید سلول‌های بافت پوششی است و این ویژگی‌ به دلیل وجود گلیکوپروتئین‌ها و نوکلئوپروتئین‌هاست. از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به افزایش سرعت چرخه‌ی سلولی و بهبود تولید کلاژن اشاره کرد. در طب سنتی از محصولات تهیه شده از گل همیشه بهار برای درمان زخم‌های داخلی و خارجی استفاده می‌کنند و علاوه بر افزایش سرعت بهبود زخم، از عفونی‌شدن آن پیشگیری می‌کند. حتی امروزه نیز از محصولات تهیه شده از کالاندولا برای بهبود و سرعت بخشیدن به ترمیم اِسکارها، بعد از عمل‌های جراحی استفاده می‌شود.

برای کسانی که پوست خشک، پوسته‌پوسته شده و مستعد جوش دارند، کالاندولا را می‌توان با سایر محصولات نرم‌کننده‌ی طبیعی مثلا روغن نارگیل یا شی‌ باتر ترکیب کرد تا استحکام و آب‌رسانی به پوست را بهبود ببخشد.

از دیگر خواص استعمال موضعی گل همیشه بهار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاهش التهابات ناشی از بستن پوشک در بدن نوزادان و مراقبت از پوست‌های حساس؛

کاهش تغییر رنگ بر اثر باقی ماندن جای زخم؛

کاهش رگ‌های واریسی؛

درمان ورم ناشی از گزش حشرات؛

درمان سوختگی؛

درمان التهاب پوست و اگزما؛

کاهش کبودی؛

ترمیم بریدگی‌های عفونی؛

تسکین پوست بعد از موزدایی؛

درمان موهای زیرپوستی؛

کاهش شوره سر؛

کاهش علائم گردش خون ضعیف و عفونت‌هایی که در پوست تأثیر می‌گذارند.

۹. کمک به کاهش درد هموروئید یا بواسیر

به دلیل تأثیر فوق‌العاده‌ی گل همیشه بهار در بهبود ترمیم بافت‌ها و کاهش ورم، بسیاری از محققان به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده‌ی موضعی از آن در نواحی تناسلی و مقعد می‌تواند به کاهش علائم هموروئید و درمان بواسیر و شقاق معقد کمک کند. یک تحقیق روی نمونه‌های حیوانی برای بررسی تأثیرات گل همیشه بهار بر درمان زخم‌های همراه با خونریزی، نشان داد که استفاده از گل همیشه بهار برای مدت ۸ روز، موجب بهبود ۹۰ درصدی زخم بود در حالی‌که عدم استفاده از آن فقط بهبود ۵۱ درصدی را نشان می‌داد.

۱۰. کاهش درد و اسپاسم‌های عضلانی

ویژگی‌های ضداسپاسمی در گل همیشه بهار برای بهبود گرفتگی‌های عضلانی، گرفتگی عضلات پا، درد معده و دردهای قاعدگی و علائم سندروم پیش از قاعدگی بسیار مفید است. گل همیشه بهار با بهبود جریان خون در نواحی دردناک و کاهش پاسخ‌های التهابی، موجب کاهش گرفتگی عضلانی می‌شود. برای کمک به بهبود مشکلات گوارش و بهبود عملکرد کبد می‌توانید از دمنوش گل همیشه بهار استفاده کنید. استعمال پماد یا عصاره‌ی گل همیشه بهار و ماساژ دادن با آن در نواحی دچار گرفتگی نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

۱۱. دفع حشرات و آفات کشاورزی

گل همیشه بهار به‌خاطر عطر تندی که دارد و حاوی آنتی‌اکسیدان و روغن‌های فرار است می‌تواند به‌عنوان یک دافع طبیعی پشه، آفات و سایر حشرات مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل است که معمولا گل همیشه بهار را در باغ‌های سبزیجات می‌کارند و عصاره‌ی آن را در تهیه‌ی شمع‌ها و اسپری‌های دورکننده حشرات و خوشبوکننده‌های هوا و بسیاری از لوسیون‌های پوستی برای جلوگیری از گزش حشرات، استفاده می‌کنند.

استفاده از محصولات تهیه شده از گل همیشه بهار روی پوست، حشرات را دفع می‌کند و علاوه بر این، می‌توانید برای دور کردن حشرات، این گل را در حیاط و محوطه‌ی باغ یا خانه‌ی خود بکارید تا از خاک حفاظت کند. عطر این گل در زیر زمین، باعث دور کردن کرم‌ها و آفاتی می‌شود که محصولات کشاورزی شما را از بین می‌برند. به نقل از مجله‌ی Farmer’s Almanac، این گیاه تا سه سال بعد از کاشت می‌تواند آفات را دفع کند.

چطور گل همیشه بهار را خریداری و برای استفاده، آماده کنیم؟

محصولات تهیه شده از گل همیشه بهار را می‌توانید از فروشگاه‌های مختلف غذاهای سالم و داروهای گیاهی، خریداری کنید. با خرید عصاره یا قطره‌ی گل همیشه‌ بهار، می‌توانید آن را به محصولات مراقبت از پوست مثلا شامپوها و نرم‌کننده‌هایی که از قبل دارید، اضافه کنید. برای حصول بهترین نتیجه، این محصولات را از تابش مستقیم آفتاب و رطوبت، دور نگه دارید و برای جلوگیری از فاسد شدن، این محصولات را در مدت یک تا سه سال از تولید، مصرف کنید.

پماد گل همیشه بهار

طبق نتایج تحقیقات انجام شده، پیشنهاد می‌شود که برای نوزادانی که مبتلا به التهاب ناشی از بستن پوشک هستند یا افرادی که پوست‌های حساسی دارند، پماد حاوی ۱/۵ درصد کالاندولا را برای مدت ۷ تا ۱۰ روز استفاده کنید و منتظر کاهش علائم باشید.

در بزرگسالان، می‌توانید پمادهای قوی‌تر حاوی ۳ تا ۸ درصد عصاره‌ی کالاندولا را برای کاهش علائمی مثل خارش پوست و ورم، استفاده کنید.

کرم کالاندولا برای تسکین بثورات پوستی و درمان واکنش‌های التهابی پوست‌های حساس مفید است بخصوص وقتی با سایر مواد تشکیل‌دهنده‌ی ضدالتهابی مثلا عصاره‌ی درخت چای، عصاره‌ی اسطوخدوس، روغن نارگیل یا ژل آلوئه ورا ترکیب شود.

از این مواد اولیه و ترکیب آنها می‌توانید یک لوسیون خانگی و طبیعی و نوعی پماد برای مشکلات زیر تهیه کنید:

کرم خانگی برای درمان التهاب ناشی از بستن پوشک؛

کرم ضدخارش.

همچنین می‌توانید کرم دست‌ساز گل همیشه بهار را در خانه تهیه کنید حتی اگر عصاره‌ی آن را در اختیار ندارید. برای این کار، گل‌های تازه‌ی همیشه بهار را خرد و سپس خشک کنید. گل‌های خشک شده را آسیاب کنید و با روغن نارگیل بکر، ترکیب کنید. این ترکیب را کمی حرارت دهید و اجازه بدهید تا در دمای اتاق خنک شود و سپس استفاده کنید.

قطره گل همیشه بهار

برای درمان عفونت‌های گوش و حصول بهترین نتیجه می‌توانید از محصولاتی استفاده کنید که علاوه بر کالاندولا حاوی عصاره‌های گل ماهور، سیر و گل راعی است. از این قطره‌ها می‌توانید برای درمان گوش درد ناشی از عفونت به مدت سه تا چهار روز استفاده کنید و قطره را داخل گوش بریزید.

از روغن، قطره یا عصاره کالاندولا برای ساخت اسپری خانگی دفع حشرات، استفاده کنید.

دمنوش گل همیشه بهار و محصولات خوراکی تهیه شده از این گل

از گل‌های خشک شده‌ی همیشه بهار می‌توانید برای تهیه‌ی دمنوش استفاده کنید. گلبرگ‌های گل همیشه بهار را خشک کنید. آب را بجوشانید و یک قاشق چایخوری گل خشک همیشه بهار را به قوری اضافه کنید و اجازه بدهید تا به خوبی دم بکشد. با توجه به شدت علائمی که دارید، در روز چند فنجان از این دمنوش را بنوشید.

البته استفاده از گل همیشه بهار بیشتر به شکل عصاره و استفاده‌ی موضعی رایج است ولی داروهای خوراکی تهیه شده از این گل در هومئوپاتی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این داروهای خوراکی به‌خاطر خواص ضدپیری، ضدالتهابی و ضداسپاسمی استفاده می‌کنند.

از آنجاکه دُز و مقدار قابل استفاده دارو بستگی به میزان وخامت مشکل شما یا میزان غلظت داروی مورد نظر دارد، همیشه توصیه‌های روی محصولات یا توصیه‌های ارائه شده توسط پزشکان و طبیبان طب سنتی را جدی بگیرید.

عوارض جانبی احتمالی و اقدامات احتیاطی در استفاده از گل همیشه بهار

کرم کالاندولا حتی برای افرادی با پوست‌های حساس، مناسب است با این وجود، در صورتی که نسبت به کهنه‌واش، مینای چمنی، گل داوودی، بابونه، مخروط‌سانان و سایر گیاهان خانواده‌ی همیشه بهار حساسیت دارید، بهتر است که از مصرف محصولات تهیه شده از این گل، اجتناب کنید.

در مورد اثرات کالاندولا در زنان باردار و شیرده اطلاعات کمی وجود دارد بنابراین، قبل از مصرف گل همیشه بهار چه به شکل داروهای خوراکی چه به صورت استفاده‌ی موضعی از عصاره، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

کالاندولا را مستقیما روی زخم‌های باز استعمال نکنید مگر اینکه در مورد نحوه‌ی صحیح استفاده از آن از پزشک خود راهنمایی بگیرید چون استفاده‌ی نادرست ممکن است التهاب و آسیب‌دیدگی را بیشتر کند. برای استفاده از آن روی پوست، ابتدا مقدار کمی را روی پوست‌تان آزمایش کنید و سپس دُز مورد استفاده را به تدریج افزایش دهید.

در صورتی که گل همیشه بهار را در قالب قطره، عصاره یا دمنوش به صورت خوراکی مصرف می‌کنید باید این نکته را در نظر داشته باشید که ممکن است با داروهای آرام‌بخش، تداخل داشته باشد. مصرف آن می‌تواند باعث افزایش خواب‌آلودگی شود؛ بخصوص اگر همراه با داروهای خواب، آرامبخش‌ها و داروهای ضداسترس مصرف شود. اگر هر کدام از داروهای زیر را مصرف می‌کنید، قبل از مصرف گل همیشه بهار، با پزشک خود مشورت کنید:

کلونازپام؛

لورازپام؛

فنوباربیتال؛

زولپیدم.

سخن نهایی

گل همیشه بهار، یک داروی گیاهی است که به‌صورت خشک شده یا عصاره برای تهیه‌ی ضماد، دمنوش و قطره مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده‌های موضعی و خوراکی دارد.

گل همیشه بهار از نوع کالاندولا، حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی و عناصر ضدالتهابی است که با عفونت‌ها مبارزه می‌کند، ورم را کاهش می‌دهد، جریان خون را بهبود می‌بخشد، اسپاسم عضلانی را کاهش می‌دهد، و تأثیرات ناشی از رادیکال‌های آزاد را کند می‌کند.

محصولات تهیه شده از گل همیشه بهار را می‌توانید از فروشگاه‌های مخصوص محصولات ارگانیک بخرید یا در خانه، عصاره و دمنوش آن را از گلبرگ‌های خشک‌شده تهیه کنید.

منبع : چطور